ANALİZ - Kırgızistan'da üçüncü isyan

 

RECEP BAHAR / DERİN ANALİZ

 

Orta Asya Türk cumhuriyetlerinden, yaklaşık 4.9 milyon nüfuslu Kırgızistan'da 4 Ekim Pazar günü yapılan milletvekili seçimlerinin sonuçları sarsıcı protestolara yol açtı. Yaklaşık 3.5 milyon kayıtlı seçmenin yüzde 55'inin sandığa gittiği seçimlerde resmi olmayan ilk sonuçlara göre, seçimleri yüzde 24.5 oyla Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'un kardeşinin genel başkanlığını yürüttüğü Birimdik (Birlik) partisi ile yüzde 23.8 oyla 2015 yılında kurulan Mekenim Kırgızistan (Vatanım Kırgızistan) partisi önde tamamladı. Her iki parti de hükümete yakın tutumuyla biliniyor. 120 sandalyeli meclise giren diğer iki parti ise Kırgızistan ve Bütün Kırgızistan partileri. Seçimler iptal edilmeseydi meclise giren 4 partinin üçü ilk kez parlamentoda yer alacaktı. Bu partiler şunlar: Birlik, Vatanım Kırgızistan ve Bütün Kırgızistan! İlk ikisi Cumhurbaşkanı Ceenbekov'a yakın! Meclis Başkanı Dastanbek Cumabekov'un aday gösterildiği ve kazandığı Kırgızistan Partisi, daha önce parlamentoda yer alan tek partiydi. Muhalif kanatta yer alan ve parlamentoya giren Bütün Kırgızistan Partisi ise düşük oy aldığını savunuyor. 

 

Baraja veryansın

 

Yüzde 7'lik seçim barajını aşamayarak parlamento dışında kalan muhalefet partileri seçim sonucunu tanımadıklarını açıkladı. Seçimlerin sonuçlarını tanımayan 12 siyasi partinin taraftarları, düzenledikleri gösterinin ardından Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nı, Parlamento binasını, Bişkek Belediye Başkanlığı binasını işgal etti. Polisin protestoculara gaz ve ses bombalı müdahalesi sonucunda 1 kişi yaşamını yitirdi, 590 kişi yaralandı. Göstericiler yolsuzluk iddiaları nedeniyle tutuklu olan eski Cumhurbaşkanı, Sosyal Demokrat Almazbek Atambayev'i de serbest bıraktı.

 

Kamu binaları işgal altında

 

Muhaliflerin kamu kurumlarını işgali sürerken, ülkede durumun kontrol altına alınması için Koordinasyon Kurulu oluşturuldu. Eski başbakanlardan Ömürbek Babanov ve Temir Sariyev'in de yer aldığı Koordinasyon Kurulunun başına Bütün Kırgızistan Partisi lideri Adahan Madumarov getirildi. Madumarov, gazetecilere yaptığı açıklamada, Koordinasyon Kurulunun amacının ülkede durumun kontrol altına alınması ve hukuki zemine oturtulmasının yanı sıra Cumhurbaşkanı Ceenbekov'un başkanlığındaki hükümetin istifasını talep etmek için eski meclis üyelerini bir araya getirmek olduğunu bildirdi. Bu arada Meclis Başkanı Dastanbek Cumabekov'un başkanlığındaki meclis üyeleri bir otelde toplandı. Göstericilerin işgal ettikleri Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda yangın çıktı. Yangın bir süre sonra kontrol altına alındı.

 

Seçimler iptal

 

Merkez Seçim Kurulu yaptığı açıklamada, seçim sonuçlarının geçersiz olduğunu bildirdi. Kurul, Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'a yakın partilerin, 'kitlesel oy satın alma kampanyaları' ile büyük bir galibiyet aldığını tespit ettiğini açıkladı. Ülkede akşam saatlerinde Meclis Başkanı Dastanbek Cumabekov ve Başbakan Kubatbek Boronov da istifa etti. 

 

Ülkede neler oluyor?

 

Kırgızistan'da 2017 yılında yapılan seçimlerde ilk kez barışçıl şekilde iktidar değişikliği gerçekleşmiş; Ceenbekov, Sosyal Demokrat Almazbek Atambayev'den devlet başkanlığını devralmıştı. Atambayev, 2011-2017 yılları arasında devlet başkanlığı görevini yürütmüştü. Atambayev'in geçen yıl Ağustos ayında yolsuzluk suçlamasıyla tutuklanması Kırgızistan'da protestolara yol açmıştı. Atambayev'in destekçileri, tutuklamanın siyasi güdümlü olduğunu savunuyor. Öte yandan 

Cumhurbaşkanı Ceenbekov, 2017'de iş başına geldiğinde ilk ziyaretini Rusya'ya yaptı. Rusya'yı 'ana stratejik partner' olarak niteleyen Ceenbekov; Çin, Avrupa Birliği, Türkiye ile de dengeli bir ilişki sürdürüyor. Bu arada Putin, geçen yıl 28 Mart'ta Kırgızistan'ı ziyaret etti. 
 

Türkiye ile ilişkileri nasıl?

 

Cumhurbaşkanı Erdoğan da 1 Eylül 2018'de Kırgızistan'a resmi ziyaret düzenlemiş ve Ceenbekov'dan FETÖ ile daha yoğun şekilde mücadele etmesini istemişti. Erdoğan ile Ceenbekov, Orta Asya'nın en büyük camisi olan İmam Serahsi Merkez Camii'ni ibadete açmıştı. Serahsî, Karahanlılar devrinde yaşamış Türk asıllı bir fıkıh bilgini. Öte yandan hükümete yakınlığı ile bilinen Cengiz Holding'in sahibi olduğu Türk Eti Bakır şirketinin, Kırgızistan'ın güneyindeki Celalabad bölgesinde 180 milyon dolarlık yatırımı öngören ve yıllık 1 milyon ton altın cevheri üretim kapasitesine sahip olacak maden işleme tesisinin temeli 27 Eylül'de atılmıştı. Dahası Türkiye Dışişleri Bakanlığı, 4 Ekim'deki seçimlerde oy verme işlemi tamamlandıktan sonra Türkiye'nin, Kırgızistan'da parlamento seçimlerinin huzur ve barış ortamı içerisinde tamamlanmasından dolayı memnuniyet duyduğunu açıklamıştı!

 

Özetle ilk iki isyan

 

Ülkede 2005 yılının Mart ayındaki parlamenter seçimlerden sonra çıkan halk hareketi, Kırgızistan'ı 1991'den sonra demir yumrukla yöneten Cumhurbaşkanı Akayev'in 4 Nisan 2005'teki istifasıyla sonuçlanmıştı. O isyana Lale Devrimi adı verilmişti. Kırgızistan'ı 2005-2010 yılları arasında Kurmanbek Bakiyev yönetmişti. Bakiyev de 2010'da yaşanan halk devriminde devrilmişti.